Bilmece Nedir?
Bilmece nedir, ne demektir? Bilmece nasıl sorulur, çeşitleri nelerdir, Bilmeceler hakkında kısaca bilgi.
Bilmece, bir şeyin adını söylemeden niteliklerini üstü kapalı bir biçimde anlatarak o şeyin ne olduğunu karşısındakine bırakan, eğlendirci söz kalıplarıdır.
Aynı biçimde sorulur, yanıtı da baştan kabul edildiği gibi kalır. Kesinleşmiş yanıtını büyük bir beceriyle sorusu içinde kurnazca hatta bazen şaşırtmaya çalışarak gizler. Bilmek fiilinden türemiş bir ad olan bilmeceye karşılık halk bulmaca, muamma adlarını da kullanmıştır. Günümüzde bulmaca sözcüğü gazete ve dergilerde resimler, çizgiler ya da başka yollarla bir sözcüğü, bir cümleyi buldurma oyunu için kullanılmıştır. Bulmacada soruyu görsel yollarla hazırlayan kişi bellidir. Bilmecelerde ise soran belli değildir. İlk söyleyicisi bilinmeden, bölgelere, ülkelere yayılarak bize ulaşmıştır. Soru, yanıt biçimiyle geleneksel edebiyat içinde bir tür olarak yaşayan bilmeceler eski çağlarda bir zeka yarışı haline getirilmiştir. Yazının yaygınlaşmasıyla derlenen bilmeceler daha çok çocuklar için bir zihin jimnastiği olarak yayımlanmıştır.
Bilmeceler biçim ve konu bakımından gruplandırılmaktadır. Biçim bakımından bilmecelerin dar sınırlar içinde sıkışıp kalmadığı görülür. Söyleme biçimleri, sorularını nasıl sordukları, yanıtlarının tek ya da çok olmaları bakımından çeşitlilik gösterirler.
Türk halk bilmeceleri çok çeşitli ve zengindir. İlk kez XI. yüzyılda “Divânü lûgati’t Türk” adlı sözlükte yazıya geçmiştir. Bilmecelerin yer aldığı ikinci kitap XTV. yüzyılda Kıpçak Türklerine ait “Kuman Metinleri” adlı sözlüktür. Cumhuriyetten sonra halk edebiyatını derleme çalışmaları içinde birçok bilmece kitabı yayımlanmıştır. Tüm bilmeceler Prof. İlhan Başgöz tarafından ‘Türk Bilmeceleri” adlı iki ciltte toplanmıştır. Bilmeceler Pertev Naili Boratav başta olmak üzere halk edebiyatı içinde bilimsel olarak ele alan çalışmaların konusu olmuştur. Radyo ve televizyon öncesinde köy kahvelerinde, kış geceleri evlerde bilmece eğlenceli bir yarışma biçiminde sorulurdu.
Bilmeceyi söyleyen kişi sorduktan sonra yanıtını beklerdi. Çözecek olan taraf biliyorsa hemen söylerdi. Bilmiyorsa bilmeceyi söyleyen kişiye “Canlı mı?”, “Yenir mi?”, “Elle tutulur mu?”, “Sizde var mı?”, “Bizde var mı?” gibi sorular yöneltir. Aldığı “evet ya da “hayır” yanıtlarıyla bilmeceyi çözmeye çalışırdı.